I. DÜNYA SAVAŞI (1914
- 1918)
Milletler arası rekabet, ham madde, pazar arayışı ve
milliyetçilik hareketleri nedenleridir. Savaşı başlatan neden ise
Avusturya - Macaristan veliah-tının bir Sırplı tarafından
öldürülmesidir. Devletler, Üçlü İtilâf İngiltere, Fransa, Rusya,
İtalya, Sırp, Belçika, Japonya, Romanya, A.B.D, Yunanistan; Üçlü
ittifak ise, Almanya, Avusturya - Macaristan, italya, Osmanlı
Devleti ve Bulgaristan'dır (İtalya önce ittifak Devletleri, sonra
İtilâf Devletleri tarafın-dadır).
Osmanlı Devleti savaş başladığında tarafsızlığını ilan etti ve
boğazları kapattı. Ancak Almanya yanında yer alırsa kaybedilen
toprakların geri alınacağı düşüncesiyle savaşa girdi. Almanya ise,
Osmanlı Devleti'nin stratejik konumundan yararlanıp yükünü
hafifletmek ve Osmanlı Devleti'nin halifelik gücünden yararlanmak
istiyordu.
Osmanlı'nın Savaşa Katılmasındaki Görünür Sebep:
Osmanlı Devleti ingiliz donanmasından kaçan iki Alman gemisini
satın aldığını açıkladı. Yavuz (Goben) ve Midilli (Bereslaw) adı
verilen bu gemiler, Rus limanlarını bombalayınca savaşa girdi.
Osmanlı Devleti müttefiklerine yardım için Galiç-ya, Romanya ve
Makedonya, savunma için Çanakkale, Irak, Suriye, Filistin, Hicaz,
Yemen ve taarruz için Kafkasya ve Kanal cephelerinde savaştı.
Kafkasya Cephesi (1914): Enver Paşanın Kafkasya'dan Orta Asya
Türkleri'ne ulaşarak Rus-lar'ı durdurmak istemesi yani Turan ideali
sonucunda; soğuk, açlık ve hastalıktan binlerce askerimiz ölmüştür.
Rusya'da ihtilal çıkmasıyla bu cephe kapandı (Brest - Litovvsk
Antlaşması 1918).
En Önemli Özellikleri:
İlk savaşılan cephe Mustafa Kemal'in savaştığı cephedir.
Çanakkale Cephesi (1915): itilâf Devletleri boğazlardan
geçerek (Osmanlı'ya son verip) Rusya'ya gerekli yardımı göndermek
istediler. Mustafa Kemal'in "Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi
emrediyorum." emri verdiği savaştır. Sonucunda; savaş uzadı,
Rusya'da ihtilâl oldu ve savaştan çekildi. Mustafa Kemal'in Milli
Mücadele lideri olmasına zemin hazırladı. Bulgaristan İttifak
devletleri tarafına katıldı.
Irak Cephesi: İngilizler bölge petrollerini ele geçirmek ve
müttefikleri Rusya'ya yardım etkmek amacıyla açmışlardır.
İngilizlerle birleşen Araplar yüzünden yenildik. Mondros Ateşkes
Antlaşması ile cephe kapandı.
Suriye - Filistin Cephesi: Alman Generali Von Sanders'in
yerine Mustafa Kemal, Yıldırım Orduları komutanlığına atandı ve
orduyu imha edilmeden Halep'in kuzeyine çekti. En son kapanan
cephedir.
Hicaz-Yemen Cephesi: İngilizler, Araplar'ı kışkırtarak
toprakların büyük bir kısmını ele geçirdi.
Kanal Cephesi: Almanlar, İngilizlerin sömürgelerine giden
yolları engellemeleri için, Osmanlılarla açtırmışlardır. Bugün kü
Mısır topraklarında savaşılmıştır.
Galiaya-Makedonya Cephesi:
Osmanlı'nın kendi sınırları olmadığı halde Alman müttefikine yardım
amacıyla savaştığı cephedir.
Savaşın sona ermesi; ABD'nin İtilâf Devletlerine silâh satması ve
Almanya'nın ABD'nin savaş ve ticaret gemilerini batırması üzerine
savaşa girince dengeler altüst oldu ve müttefikler yenildi.
Önce Bulgaristan, sonra Mondros Ateşkes Antlaşmasıyla Osmanlı, sonra
Avusturya- Macaristan, son olarak Almanya savaştan çekildi.
Bolşevik İhtilali- Ekim 1917: İtilaf Devletleri, müttefikleri Çarlık
Rusya'ya yardım götüremeyince Bolşevikler (Komünistler) Rusya'da
devrim yapmıştır. Yeni gelen rejim kapitalizme karşı olduğundan
savaştın çekilmiştir. I. Dünya Savaşı sırasında imzalanan gizli
antlaşmaları dünya'ya duyurmuştur.
Brest- Litovsk Antlaşması - Mart 1918:
Rusya Osmanlı ile yaptığı bu antlaşma ile Savaş sırasında
Osmanlı'dan aldığı tüm toprakları geri WİLSON İLKELERİ
ABD Başkanı Wilson barışın kalıcı olmasını sağlamak amacıyla
yayınladı, itilâf Devletleri ilkelere uymayacaklarını bile bile ABD
gibi bir dostu kaybetmemek için imzaladılar. Maddeleri; Devletler
arası gizli antlaşma yapılmayacaktır
• Galip gelen devletler yenilen devletlerden savaş tazminatı ve
toprak almayacak, Osmanlı Devleti'nin Türk olan bölgesine kesin
egemenlik tanınacaktı. Daha sonra yayınlanan Misak-ı Millî kararları
VVilson ilkelerine dayanır. Barışın devamlılığı için Cemiyet-i Akvam
kurulacak.
Yorum: Wilson ilkeleri I. Dünya Savaşı'nın bitimini
hızlandırmıştır.
PARİS BARIŞ KONFERANSI
Toplanmasının amacı yapılacak barışın sınırlarının belirlenmek
istenmesi olarak görülse de asıl amaç Osmanlı Devleti'ni
parçalamaktı. Sonucunda, Batı Anadolu güçlü İtalya yerine güçsüz
Yunanistan'a verildi. İtalya konferansı terk etti ama Akdeniz
bölgesinden bazı yerler verilince geri döndü. Sömürgeciliğin yerini
ilk kez "manda" fikri aldı.
Almanya ile Versailles Antlaşması (Versay Antlaşması II. Dünya
Savaşının çıkmasına zemin oldu) Avusturya ile St. Germain,
Bulgaristan'la Nöyyi, Macaristan'la Trianon, Osmanlı Devleti ile
Sevr Barış Antlaşmaları imzaladı (İtilâf Devletleri, Osmanlı
Devleti'ni nasıl paylaşacaklarına karar veremediklerinden en geç
Sevr imzalandı).
I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA OSMANLI'YI PAYLAŞMAK İÇİN YAPILAN GİZLİ
ANTLAŞMALAR
1- Boğazlar Antlaşması: ingiltere, Fransa, Rusya arasında olmuştur.
Boğazlar ve çevresi Rusya'ya bırakıldı.
2- Londra Antlaşması: ingiltere, Fransa, Rusya ve italya arasında
olmuştur. İtalya itilaf Devletleri tarafında olursa, kendisine Ege
kıyıları ve 12 ada vaad edilmiştir.
3- Sykes Picot Antlaşması: ingiltere ve Fransa arasında olmuştur.
Omanlı'dan koparılacak Arap topraklarını kendi aralarında pay
etmişlerdir.
4- Petrograd Protokolü: Rusya'nın Sykes-Pi-cot Antlaşmasını kabul
etmesine karşılık kendisine boğazlara ek olarak doğudan Trabzon'a
kadarki Karadeniz kıyılarıyla Erzurum, Muş, Van, Bitlis verildi.
5- Mc. Mohan Antlaşması: İngilizler ve Araplar arasında olmuştur.
Araplar'ın Osmanlı'ya ihaneti karşılığında para ve bağımsızlık vaad
ettiler.
6- St Jean de Mourienne Antlaşması: İngiltere, Fransa, İtalya
arasında oldu. italya'nın Sykes Picot ve Petrograd Protokolünü
öğrenmesi üzerine İtalya'ya verilecek topraklar genişletildi.
7- Balfour Deklerasyonu: İngilizler ve ABD'nin desteğiyle
Yahudiler'e bugünkü Filistin topraklarında yurt kazardırılmaya
çalışıldı.
I. Dünya Savaşının Sonuçları
Polonya, Yugoslavya, Çekoslavakya, Litvanya, Letonya, Estonya
gibi yeni devletler kuruldu. Osmanlı, Rusya Çarlık ve Avusturya -
Macaristan İmparatorlukları yıkıldı. Milli devletler kuruldu.
Milletler Cemiyeti kuruldu. Sömürgecilik yerini manda ve himayeye
bıraktı. Yeni rejimler ortaya çıktı (nazizm, faşizm, komünizm).
Sivil savunma teşkilâtı kuruldu ve II. Dünya Savaşı'na ortam
hazırladı.